In deze IT community column gaat Willem Sloet tot Everlo dieper in op de ethiek rondom het verzamelen van data. Wat zijn bijvoorbeeld de problemen die in het vak zich voordoen en welke verantwoordelijkheid de data professional moet nemen om op een ethische manier met de data van anderen om te gaan.
Blinde vlek
Bedrijven worden door de maatschappij steeds meer verantwoordelijk gehouden voor de keuzes die ze hebben gemaakt. Een maatschappelijke trend is dat het steeds belangrijker wordt dat bedrijven ethisch verantwoorde keuzes maken en zo min mogelijk groepen uitsluiten. Bij het maken van ethische beslissingen over data gebeurt dit ook, want het is moeilijk, zo niet onmogelijk, om geen blinde vlek ergens te hebben. Door die blinde vlek kan het toch gebeuren dat er onbedoelde effecten ontstaan die mensen op oneerlijke wijze raken.
Ik ben me daarom steeds meer bewust van mijn eigen werk en de effecten ervan. Ik vind het persoonlijk moeilijk om continu te letten op wat ik aan het doen ben. Ik krijg dan snel het gevoel dat ik over eieren loop als ik bij iedere stap moet nadenken over de effecten ervan. Op zo’n moment word ik eerder onzeker over mijn werk dan dat ik met een zelfverzekerd gevoel kan zeggen dat ik weloverwogen keuzes heb gemaakt.
Ethical driven business model
Daarom heb ik om bij ethische vraagstukken te helpen een raamwerk gemaakt waarmee je zeker kan zijn dat je een afweging hebt gemaakt. Dit raamwerk noem ik het ethical driven business model, waarin ik vijf fases van volwassenheid onderscheid. Je hebt middels dit raamwerk iets om op te reflecteren op de afwegingen en daarme sta je sterker. In dit raamwerk doorloop je een aantal stappen waarbij je aan het eind een breed beeld hebt van ethische implicaties van jouw beslissingen.
Laten we beginnen bij een stellige aanname, namelijk dat ik op het moment me helemaal nergens van bewust ben op gebied van ethiek: de welbekende onbewust onbekwame situatie. Hoe kom ik dan bij een situatie waarin ik wel bewust bekwaam ben? Los van dat een column of artikel zoals dit je aan het denken kan zetten, een trigger, zie ik vijf fases naar bewust bekwaam. Door ethiek meer te integreren in je werk, en meer te reflecteren op je werk, groei je meer in je ethische volwassenheid:
- Ethisch bewust
Ik word me eerst bewust van het feit dat er ethische afwegingen kunnen worden gemaakt. Ik begin dan te zien dat er soms ethisch bezwaarlijke beslissingen worden gemaakt, en soms niet. - Ethisch minimalisme
Nadat ik me bewust ben geworden begin ik in eerste instantie te richten op wat legaal is wat niet. Natuurlijk was ik daar al wel mee bezig, maar dit was vooral voor het legal team om over na te denken. - Ethisch reactief
In de fase daarna begin ik reactief ethische afwegingen te maken. Eigenlijk loop ik dan nog achter de feiten aan, maar ik probeer in projecten die er lopen ervoor te zorgen dat ik en mijn team nog wat kunnen bijschaven. Bij het bedenken van nieuwe ideeen is ethiek een bijzaak. - Ethisch proactief
Na verloop van tijd kom ik in een proactieve fase terecht, waarin ik voordat een project begint al rekening houd met ethische afwegingen. Zelfs bij het bedenken van projecten zit deze mindset er al in, waardoor ik veel beslissingen maak met een ethische bril op. Er is iemand aanwezig die verantwoording draagt voor de ethische implicaties van nieuwe ontwikkelingen. - Ethisch gedreven
Als laatste fase kom ik terecht in een mindset waarbij ik mijn beslissingen laat afhangen van de waardes die ik heb. Zo maak ik ethisch of waarde gedreven beslissingen, waarbij de afweging min of meer automatisch gaat.
Verhaal gaat verder onder de afbeelding.
Bewustwording
Door te kijken in welke fase ik zit, zie ik hoe volwassen ik ben in ethiek. Het begin is het belangrijkste: bewustwording van ethische afwegingen. Vooral bij data is dit zo belangrijk, omdat de gevolgen zo onvoorspelbaar kunnen zijn. De eerste stap is dan ook reflectie op de beslissingen die worden genomen in het bedrijf waar je werkt. Tijdens deze reflectie zou je alleen moeten kijken naar de mogelijke effecten van een beslissing of project. In de tweede stap zet je weer even op een rijtje wat de waarden zijn waar jij en het bedrijf voor staan. In de derde stap verbind je die effecten aan de waarden van jezelf en die van het bedrijf waar je werkt. Hierbij kijk je of de effecten van de beslissing passen bij de waarden die je net hebt herkend.
Als je dit zo tegenover elkaar zet kan je beoordelen of de effecten gewenst of ongewenst zijn, en als ze ongewenst zijn of deze toelaatbaar zijn. Er zullen namelijk nooit 100% gewenste effecten zijn, maar je moet dan kijken of deze proportioneel zijn door te kijken naar het doel en je ambitie. Zo maak je een afweging die gegrond zijn in waar je voor staat, in plaats van blind de winst achterna gaan.
