Waar regels stoppen, start integriteit. Maar wat doe je als financial als niemand meekijkt? En als er geen sancties zijn? ‘Dan komt het aan op je moreel kompas’, aldus Muel Kaptein, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en partner en organisatieadviseur bij KPMG. Deze competentie gaat in de toekomst een steeds grotere rol spelen. Dilemma’s zijn daarbij ‘part of the job’. ‘Want wanneer gooi je de knuppel in het hoenderhok? En hoe voorkom je dat je met de kudde meeloopt?’
Als we spreken over integriteit, waar hebben we het dan eigenlijk over? ‘Het woord heeft twee betekenissen’, legt Muel uit. ‘Het woordenboek legt het uit als ‘onbesproken’ of ‘onkreukbaar’. On-woorden die de afwezigheid van iets aanduiden: niet leugenachtig, niet corrupt. Aan de andere kant gaat het juist om wat je doet of hoe je iets doet. Denk aan transparant handelen, authentiek zijn. Het is dus een woord dat zowel aangeeft wat je doet als wat je bent: je kunt integer handelen en je kunt integer zijn.’
Werken met hart of geloof
Binnen het vakgebied is er volgens de hoogleraar steeds meer aandacht voor dit onderwerp. ‘Bij een financial gaat het niet alleen om de capaciteiten; vertrouwen is minstens zo belangrijk. Zij zitten tenslotte achter de knoppen.’ Maar als het om vertrouwen draait, hoe belangrijk zijn regels en het naleven daarvan dan? Muel vervolgt: ‘Het is goed als iemand zich aan de regels houdt, want dan ben je compliant. Maar als je je werk doet zonder hart of geloof, dan wordt het gevaarlijk. Als er geen regels zijn en je ongestraft en ongehinderd je gang kunt gaan, wat doe je dan als financial? Dan komt het aan op wat je zelf vindt en waar je voor staat.’ Om zijn woorden te illustreren haalt hij het historische voorbeeld aan van de ring van Gyges. ‘Wie deze ring omdoet, wordt onzichtbaar. Op dat moment komt de ware aard van mensen naar boven en kan iedereen doen wat hij of zij echt wil. En wat blijkt? We zijn van nature gewend om in zo’n geval het slechte te doen en daar verliezen we onszelf in.’
Zeg je altijd ja en amen, dan ondermijn je als Finance professional je eigen functie.
Financial als poortwachter
NBA/VRC ontwikkelde een toekomstvisie op de financial van de toekomst en koppelde hier een aantal rollen aan. De competentie moreel kompas komt terug in de zogenaamde poortwachtersrol. De financial zorgt ervoor dat de organisatie de basis op orde heeft en bewaakt de beheersingsomgeving. ‘Wil je die rol naar behoren vervullen, dan heb je een goed moreel kompas nodig’, stelt Muel. ‘Bij complexe vraagstukken gaat het er niet alleen om wat de regels zijn, maar ook om de moraliteit waardoor we ons laten leiden. Morele opinies veranderen, en heb je daar als financial tijdig zicht en vat op? Neem het betalen van belasting als voorbeeld. In welk land breng je de belastingafdracht onder? Financials zijn eigenlijk de gatekeepers. Alles gaat door hun handen voordat het naar buiten gaat. Zij toetsen op integriteit, op basis van het morele kompas dat ze bezitten. Het is aan hen om te bepalen wanneer ze meegaan met de massa, ergens een punt van maken of het mes op tafel zetten.’
Op de rem of gas geven?
Sturing geven aan veranderprojecten, het aanjagen van de inzet van nieuwe technologieën; van de financial wordt steeds vaker verwacht dat hij of zij optreedt als businesspartner. Maar velen van hen zijn van nature risicomijdend, terwijl de business steeds meer vraagt om een ondernemende houding. Muel: ‘Op het eerste oog is dat conflictueus. De een trapt op de rem, terwijl de ander gas geeft. En doe je dat tegelijkertijd, dan gaat de motor stuk. Het is dus zaak om hier een goede balans in te vinden, zodat de twee manieren elkaar versterken. Zeg je als financial altijd nee, dan werp je barrières op. Zeg je altijd ja en amen, dan ondermijn je je eigen functie. Vergeet niet dat het ook jouw rol is om kritisch te zijn, om dingen te verbieden of om de knuppel in het hoenderhok te gooien. Mijn advies: leg ideeën eerst in de week en denk constructief mee. En kom met suggesties, dan zet je jezelf positiever op de kaart.’
Delen van dilemma's
Hoewel financials hun werk met de beste bedoelingen doen, komt het toch voor dat ze over de schreef gaan of mensen om de tuin leiden. Waarom goede mensen soms de verkeerde dingen doen? In zijn gelijknamige boek stelt de organisatieadviseur het onderwerp corporate integrity aan de orde. ‘Er zijn maar weinig financials die ’s ochtends opstaan met het idee: ik ga vandaag de organisatie eens flessen. En toch gaat het weleens mis. Ik heb waargebeurde incidenten geanalyseerd om antwoord te krijgen op de vraag hoe dit kan. Uiteindelijk ben ik gekomen tot een aantal factoren die binnen de organisatie aanwezig zijn waardoor mensen de verkeerde kant op worden gestuurd. Integriteit binnen de organisatie, compliance, risicomanagement en governance zijn bepalende factoren. Is er bijvoorbeeld ruimte om dilemma’s te bespreken? In sommige organisaties wordt dit gezien als zwakte en moet iemand zijn eigen boontjes doppen. Dat is een risicofactor. Vraagstukken kun je langs je eigen morele kompas leggen. Leg je ze voor aan een collega, dan bekijkt die ze vanuit zijn of haar eigen kompas. Het delen van dilemma’s kan leiden tot andere inzichten en het herijken van je eigen morele kompas.’
Bespreek en deel je morele dilemma’s met collega’s. Dit levert nieuwe inzichten op en eventueel herijking van je morele kompas.
‘Tjellen’
Het bevorderen van de corporate integrity is niet alleen een taak van de CFO, volgens Muel. Hij ziet een rol weggelegd voor iedere financial. ‘Bij interne audits kun je toetsen op onderwerpen als integriteit en de integriteitscultuur. Maar ook in iedere andere functie kun je jezelf afvragen: beschikken we over het juiste integriteitsniveau? Is het antwoord nee, agendeer het onderwerp dan.’ Om scherp te blijven, is het belangrijk om te ‘tjellen’. ‘Het is mijn eigen vertaling van het woord challenge. Hiermee wil ik mensen uitdagen om elkaar in het kader van integriteit vragen te stellen over standpunten en werkwijzen en daar open en constructief over te praten. Als je als financial weet waarom iets fout is gegaan, dan kun je daarop sturen. Vermijd een opgeheven vinger, schort je eigen mening op, ga ernaast zitten en bekijk samen hoe je de situatie kunt repareren. En belangrijker nog: kom zelf niet met de antwoorden, maar laat anderen ze zelf ontdekken.’
Tips van Muel voor de financial van de toekomst:
- Wees je continu bewust van je eigen legitimiteit en geloofwaardigheid.
- Blijf kritisch.
- Wees geen kuddedier. Loop je alleen maar met de massa mee, dan hol je je eigen functie uit.
Ethiek, integriteit en maatschappelijk ondernemen: deze onderwerpen lopen als een rode draad door de carrière van Muel Kaptein. Hij combineert wetenschap met de praktijk, want: studenten zijn de medewerkers van morgen en de managers van overmorgen. Op de Erasmus Universiteit Rotterdam geeft hij colleges over governance, leiderschap en duurzaamheid. Als partner en organisatieadviseur bij KPMG ontwikkelt hij onder meer gedragscodes en instrumenten die bijdragen aan een integere cultuur en het voorkomen van fraude en corruptie.
